Türk dilinin ilk sözlüğü ve ansiklopedik eseri olan Divânü Lügati’t-Türk, yalnızca bir dil kitabı değil, aynı zamanda Türk kültürünün, tarihinin ve yaşam tarzının ilk yazılı belgelerinden biridir. Bu harika eser, hem Türk diliyle ilgilenenler hem de tarih ve kültür meraklıları için bir hazine niteliğindedir. Peki, bu muhteşem eseri kim yazdı? Nasıl bulundu? İşte Divânü Lügati’t-Türk’ün etkileyici hikayesi!
Divânü Lügati’t-Türk Nedir?
Divânü Lügati’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılmış bir eserdir. Eser, Türkçe kelimelerin anlamlarını açıklayan bir sözlük olmanın ötesine geçer; Türk boylarının lehçelerini, atasözlerini, coğrafyasını ve kültürünü de detaylı biçimde anlatır. Kaşgarlı Mahmud, bu eserle Türkçenin zenginliğini ve Arapça kadar önemli bir dil olduğunu göstermek istemiştir.
Divânü Lügati’t-Türk’ü Kim Yazdı?
Bu eserin yazarı, ünlü Türk bilgin ve dil bilimci Kaşgarlı Mahmud’dur. Kaşgarlı Mahmud, 11. yüzyılda yaşamış ve Türk dilinin sistematik bir şekilde kayda geçirilmesine öncülük etmiştir.
Kaşgarlı Mahmud Hakkında Kısa Bilgi:
- Doğum Yeri: Kaşgar (Günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi)
- Yaşam Dönemi: 1008-1105
- Mesleği: Dilbilimci, haritacı, tarihçi
- Eserin Amacı: Türkçenin zenginliğini ve Araplara karşı üstünlüğünü göstermek
Kaşgarlı Mahmud, Türk boylarını gezip araştırmalar yapmış, farklı lehçeleri öğrenmiş ve bu bilgileri Divânü Lügati’t-Türk’te toplamıştır.
Divânü Lügati’t-Türk Nasıl Bulundu?
Divânü Lügati’t-Türk, 1915 yılında Ali Emiri Efendi tarafından keşfedilmiştir. Ali Emiri Efendi, İstanbul’da bir sahaf dükkanında tesadüfen bu eseri bulmuş ve Türk kültür tarihine ışık tutacak bu önemli eseri Türk halkıyla buluşturmuştur.
Eseri Keşfeden: Ali Emiri Efendi
- Mesleği: Araştırmacı ve kütüphaneci
- Yılı: 1915
- Yer: İstanbul
Ali Emiri Efendi, bu eserin önemini hemen anlamış ve günümüze ulaşmasını sağlamıştır.
Divânü Lügati’t-Türk’ün Tarihsel Gelişimi
- 1072-1074: Kaşgarlı Mahmud eseri yazdı ve Abbasi Halifesi’ne sundu.
- 11.-15. yüzyıl: Eser, İslam dünyasında dilbilim açısından önemli bir kaynak olarak kabul edildi.
- 1915: Ali Emiri Efendi, eseri İstanbul’da buldu ve tanıttı.
- Bugün: Divânü Lügati’t-Türk, Türkoloji çalışmaları için temel kaynaklardan biridir.
Divânü Lügati’t-Türk’ün Önemi
- Türk Dilinin İlk Sözlüğü: Türkçenin ilk yazılı sözlüğü ve ansiklopedik eseri olmasıdır.
- Kültür ve Tarih: Türk boylarının kültürüne, geleneklerine ve yaşayışına dair bilgiler içerir.
- Lehçeler ve Atasözleri: Türk lehçelerinin farklılıklarını ve atasözlerini kaydeder.
- Haritacılık: Eserde, Türk boylarının yaşadığı bölgeleri gösteren ilk Türk haritası yer alır.
- Dilbilim Açısından Değerli: Türkçenin zenginliğini ve sistemli yapısını göstermiştir.
Bunları Biliyor musunuz?
Divânü Lügati’t-Türk hakkında ilginç bilgiler:
- Eserde yaklaşık 7500 Türkçe kelime açıklanmıştır.
- Türkçenin ilk haritası bu eserde yer almaktadır.
- Kaşgarlı Mahmud, eserde Türkçenin Arapçadan üstün olduğunu savunmuştur.
- Eserde, 11. yüzyıldaki Türk boylarının günlük yaşamına ait detaylar yer alır.
- 318 atasözü kayıt altına alınmıştır.
- Ali Emiri Efendi, eserin orijinal nüshasını 33 altın liraya satın almıştır.
- Divânü Lügati’t-Türk, Arapça yazılmıştır. Bunun nedeni, Arap okuyuculara Türkçeyi tanıtmaktır.
- Kaşgarlı Mahmud, eserde Türk dilini zenginleştiren bölgesel farklılıklara dikkat çekmiştir.
- Eserde “balık” kelimesi hem “şehir” hem de “balık” anlamında kullanılmıştır.
- Divânü Lügati’t-Türk, Türk edebiyatı ve dilbilimi tarihi açısından ilk “ansiklopedi” kabul edilir.
Divânü Lügati’t-Türk, Türk kültürü ve dili açısından bir dönüm noktasıdır. Kaşgarlı Mahmud’un bu eseri, Türkçenin zenginliğini ortaya koymuş ve Türk dili ile kültürünün dünyanın diğer dilleri ve kültürleri kadar önemli olduğunu kanıtlamıştır. Ali Emiri Efendi’nin bu eseri keşfetmesi, Türkoloji çalışmalarına büyük bir ivme kazandırmıştır. Günümüzde Divânü Lügati’t-Türk, hem dilbilimciler hem de tarihçiler için eşsiz bir kaynaktır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Divânü Lügati’t-Türk ne zaman yazıldı?
Bu eser, 1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmıştır.
2. Divânü Lügati’t-Türk kim tarafından keşfedildi?
Eser, 1915 yılında Ali Emiri Efendi tarafından keşfedilmiştir.
3. Divânü Lügati’t-Türk neyi anlatır?
Türkçe kelimelerin anlamlarını, Türk boylarının lehçelerini, atasözlerini, coğrafyasını ve kültürünü anlatır.
4. Divânü Lügati’t-Türk neden önemlidir?
Türk dilinin ilk sözlüğü ve ansiklopedik eseri olması nedeniyle Türkoloji çalışmalarında temel bir kaynaktır.
5. Divânü Lügati’t-Türk’te kaç kelime var?
Eserde yaklaşık 7500 Türkçe kelime açıklanmıştır.
6. Eser hangi dilde yazılmıştır?
Eser, Arapça yazılmıştır. Çünkü Kaşgarlı Mahmud, Arap okuyuculara Türkçeyi tanıtmak istemiştir.
7. Eserde Türk kültürüne dair ne tür bilgiler var?
Türk boylarının gelenekleri, atasözleri, coğrafyası ve günlük yaşamlarına dair bilgiler içerir.
8. Divânü Lügati’t-Türk’ün ilk haritası nedir?
Eserde, Türk boylarının yaşadığı bölgeleri gösteren bir harita yer alır ve bu harita Türkçenin ilk haritası olarak kabul edilir.
9. Kaşgarlı Mahmud’un amacı neydi?
Kaşgarlı Mahmud, Türkçenin zenginliğini ve Arapçadan üstün bir dil olduğunu göstermek istemiştir.
10. Divânü Lügati’t-Türk günümüzde nerede saklanıyor?
Eserin orijinal nüshası, İstanbul’da Millet Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.
Kaynaklar ve Referanslar
- “Divânü Lügati’t-Türk” – Türk Dil Kurumu (TDK)
- “Kaşgarlı Mahmud ve Türkoloji” – İstanbul Üniversitesi Yayınları
- Mehmet Fuat Köprülü, “Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”
- Ali Emiri Efendi’nin Hayatı – Türk Kütüphaneciler Derneği Yayınları
- “Türk Dili Tarihi” – Prof. Dr. Muharrem Ergin
